Omgaan met paardenbloem- en orchideekinderen

Lector van Hogeschool InHolland, Femke Kaulingfreks, sprak tijdens de livestream van het Centrum Criminaliteitspreventie en Veiligheid (het CCV) ‘Jonge aanwas uit de criminaliteit houden’ over paardenbloemkinderen en orchideekinderen. Paardenbloemkinderen zijn veerkrachtige types. Niet kapot te krijgen. Orchideeënkinderen zijn kwetsbaar. Maar als je ze goed verzorgt, bloeien ze spectaculair op. In dit artikel gaat zij dieper in op de verschillen tussen jongeren en tussen jongens en meisjes. Zij deelt haar kennis en geeft tips hoe je als professional met al deze verschillende jongeren omgaat om ze uit de criminaliteit te houden.

Het is nooit volledig op voorhand in te schatten welke kinderen in de adolescentiefase problemen krijgen op 1 of meerdere leefgebieden. Jongeren maken in die fase snelle veranderingen door op individueel en sociaal vlak. Wel blijkt uit onderzoek dat beschermende factoren als buffer kunnen dienen voor risicofactoren. Het loont dus om vanaf jonge leeftijd hierop in te zetten.

Beschermende factoren spelen een rol op individueel niveau, bijvoorbeeld:

• Intelligentie
• Sociale vaardigheden
• Gezondheid
• Talenten.

Maar ook op sociaal niveau in relatie tot de opvoedcontext van kinderen zijn beschermende factoren belangrijk. Denk aan een positieve opvoedingsstijl van ouders en aan vriendschappen. In de bredere opvoedcontext van kinderen gaat het onder meer over een positief klimaat en inspraak op school. Maar ook over sociale betrokkenheid in de wijk en voldoende mogelijkheden tot talentontwikkeling en vrijetijdsbesteding in de buurt.

Kansen voor kinderen

Vanuit de sociale omgeving is het bovendien belangrijk dat kinderen voldoende kansen krijgen om zich positief te ontwikkelen en dat ze niet door onzekerheid over hun bestaan belemmerd worden in hun ontwikkeling. Belangrijke randvoorwaarden zijn:

• Duurzame, veilige huisvesting
• Een gezond basisinkomen.

Verschil in kansen, zoals onderadvisering op school, stagediscriminatie, discriminatie door politie in de wijk en/of andere vormen van stigmatisering, kan de ontwikkeling van kinderen in de adolescentie schaden. Meer informatie over het stimuleren van een positieve ontwikkeling van jeugd staat op de website van het Nederlands Jeugdinstituut.  

Wanneer stoppen jongeren met criminaliteit?
Jongeren stoppen vaak rond de leeftijd dat ze ook motorisch en emotioneel volwassen worden met crimineel gedrag. Dit is tussen hun 24^e en 27^e levensjaar. Ze krijgen dan vaak een rustiger leven met een stabiele woonplek, stabiel werk of een stabiele relatie. Ze zijn dan ook beter in staat om keuzes voor de toekomst te maken en de gevolgen van hun gedrag te overzien.

Specifieke aanpak orchideekinderen

Orchideekinderen hebben een ‘specifieke’ aanpak nodig. In het onderwijs komt steeds meer aandacht voor maatwerk voor kinderen die extra aandacht en begeleiding nodig hebben. In 2014 is de Wet Passend Onderwijs ingevoerd, met als doel zoveel mogelijk kinderen naar het regulier onderwijs te laten gaan en kinderen met speciale behoeften zo passend mogelijk onderwijs te bieden.

Passend onderwijs moet gedegen voorzieningen waarborgen voor leerlingen die extra ondersteuning nodig hebben. Scholen hebben een zorgplicht gekregen. Ook zijn ze veel meer en structureler gaan samenwerken met instanties die gespecialiseerd zijn in opvoedondersteuning en/of jongerenwerk. Tegelijkertijd is de laatste jaren te zien dat er veel problemen zijn met passend onderwijs.

Door een tekort aan leerkrachten zijn klassen vaak te groot en is het voor leerkrachten lastig om kinderen met behoefte aan extra ondersteuning voldoende tijd en aandacht te geven. Ook kan het voor leraren lastig zijn om vroegtijdig te signaleren aan welke ondersteuning kinderen en jongeren behoefte hebben.

Bovendien gaat het in het doorverwijzen van leerlingen naar meer specialistische jeugdhulp vaak fout vanwege lange wachtlijsten of onvoldoende ‘warme overdracht’.  Uit een evaluatie van de Wet Passend Onderwijs uit 2020 blijkt dat er niet meer geld is vrijgekomen voor extra onderwijsassistenten of intern begeleiders op scholen. Hierdoor blijft de werkdruk onder docenten hoog.

Samengaan van paardenbloem- en orchideekinderen

Voor kinderen is het heel belangrijk dat ze vanaf jonge leeftijd met veel verschillende leeftijdsgenoten in aanraking komen. Als je vanaf jonge leeftijd leert omgaan met verschil, helpt dat om vooroordelen tegen te gaan. De jongere ontwikkelt dan al vroeg:

• Het vermogen om zich in te leven in de gevoelens van anderen
• Flexibiliteit
• Het vermogen om samen te werken.

Daarom zijn gemengde basisscholen zo belangrijk en zou de (her)invoering van brede brugklassen in het voortgezet onderwijs een positieve ontwikkeling zijn. Maar ook sportclubs en jongerencentra kunnen een rol spelen in het bij elkaar brengen van verschillende sociale groepen. Investeren in een sterk, positief pedagogisch klimaat in het verenigingsleven, in jongerenwerk en in voldoende eigen plekken voor jongeren is hiervoor nodig.

Verschil meisjes en jongens

Internaliserende gedragsproblemen komen in Nederland nog steeds vaker voor bij meisjes dan bij jongens in de adolescentiefase, aldus onderzoek van Van Steijn e.a. 2014. Hierbij is er een overcontrole over de emoties. Deze worden naar binnen gericht en leiden tot innerlijke onrust. Typische internaliserende problemen zijn:

• Sociale teruggetrokkenheid
• Angst
• Depressie
• Psychosomatische klachten.

Het heeft ook met de waarneming van volwassenen te maken. Al vanaf jonge leeftijd wordt in het onderwijs het meer fysieke, ‘drukke’ gedrag van jongens eerder als ‘problematisch’ ervaren dan het ‘rustige’ gedrag van meisjes. Meer informatie over de effectiviteit van meidenwerk in Nederland lees je in het proefschrift van Cynthia Boomkens ‘Supporting vulnerable girls in shaping their lives’ (2020) en in het boek ‘Kracht van meiden!’

Verschil hoogbegaafden en LVB

Er zijn grote verschillen tussen kinderen met Licht Verstandelijke Beperking (LVB) en kinderen die hoogbegaafd zijn. Wat hetzelfde is, is dat zij allebei vaak extra ondersteuning nodig hebben. Maatwerk dus. Ook hoogbegaafde kinderen kunnen veel sociale problemen hebben binnen het schoolsysteem en daardoor belemmerd worden in hun ontwikkeling en identiteitsvorming. Ze kunnen moeite hebben om aansluiting te vinden bij leeftijdsgenoten, erg onzeker worden, veel woede en frustraties hebben of depressieve gevoelens ontwikkelen.

Het kan lastig zijn voor scholen om passende ondersteuning te organiseren en financieren voor hoogbegaafde kinderen. Kijk bijvoorbeeld eens de recente documentaire ‘Door de bomen’. Specifieke tips over de bejegening van (LVB) jongeren lees je in de rapportages ‘Bevordering maatschappelijke participatie: ervaringen, wensen en behoeften van jongeren 16-23 jaar’ en ‘ ‘Bejegening van jongeren 16-23 jaar door professionals’ van de Hogeschool InHolland.

Hierin wordt een aantal kernelementen besproken die jongeren belangrijk vinden in het contact met professionele begeleiders. Het gaat hierbij om oprechte betrokkenheid, echt-zijn, onvoorwaardelijke acceptatie, betrouwbaar zijn, beschikbaar zijn en positieve bekrachtiging.

Dit is het tweede en laatste artikel van Femke Kaulingfreks in aansluiting op haar bijdrage van de livestream van het CCV ‘Jonge aanwas uit de criminaliteit houden’. Femke Kaulingfreks heeft ook het boek ‘Speelruimte voor identiteit’ geschreven. In dit boek staan 6 praktijkvoorbeelden over hoe je jongeren kunt helpen zich te ontwikkelen tot een veerkrachtige persoonlijkheid. Wil jij dit boek ter waarde van € 19,95 gratis ontvangen? Stuur dan een A4 met een korte beschrijving en de behaalde resultaten van jouw initiatief om jongeren uit de criminaliteit te houden naar lilian.tieman@hetccv.nl.