Voetbalrellen: Go Ahead Last onder Dwangsom 

De last onder dwangsom wordt relatief weinig gebruikt tegen overlastgevende supporters, maar is wel een interessant instrument. Els Schipaanboord & Michel Vols (Centrum voor Openbare Orde en Veiligheid, Rijksuniversiteit Groningen) beschrijven hoe dit instrument kan worden ingezet om ernstige overlast in en om het voetbalveld te voorkomen. 

Voetbal en ongeregeldheden 

Voetbal is nog altijd volkssport nummer één. De afgelopen jaren is er vanwege incidenten in het verleden met succes ingezet op het terugdringen van ongeregeldheden binnen het betaald voetbal. Hiertoe zijn in de Voetbalwet (Wet MBVEO) verschillende maatregelen in het leven geroepen om (juridisch) op te kunnen treden tegen voetbalgeweld. Zo hebben de rechter, het OM en de burgemeester bevoegdheden gekregen om voetbalhooligans aan te kunnen pakken.  

De tussenstand is, om in sporttermen te blijven, voorzichtig positief. Desondanks is de wedstrijd helaas nog niet gewonnen. Zo vinden er nog steeds ongeregeldheden plaats. Het gaat hierbij niet alleen om misstanden op de tribune en het speelveld, maar ook om voetbalgeweld dat zich uitstrekt als een olievlek tot ver buiten de stadionmuren. Vuurwerk op het veld, geweld tegen stewards, spreekkoren, opruiing, openlijke geweldpleging buiten het stadion, het zijn slechts voorbeelden van gedragingen waartegen burgemeesters en Betaald Voetbalorganisaties (BVO’s) zich proberen te verweren.  

Een voorbeeld van een voetbalwedstrijd waarbij sprake was van een ernstig geweldsincident, is het voetbaltoernooi van Go Ahead Eagles op 21 augustus 2021. Tijdens dit toernooi kwam het tot een confrontatie tussen de harde kernsupporters van Go Ahead Eagles en de harde kern van PEC Zwolle. De afgesproken confrontatie tussen beide supportersgroepen liep uit op openlijke geweldpleging en zware mishandelingen. Hoewel er geen aangifte werd gedaan, nam de politie de zaak hoog op en stelde de politie een onderzoek in: ‘openlijk geweld wordt immers niet getolereerd’. 

Bij het voorkomen en sanctioneren van voetbalgerelateerd geweld en overlast, zijn er verschillende instrumenten beschikbaar die BVO’s, burgemeesters en het Openbaar Ministerie (OM) kunnen inzetten.  

Instrumenten BVO’s

Zo bestaat voor BVO’s de mogelijkheid om een zaak voor te leggen aan de KNVB. De KNVB heeft de bevoegdheid om een landelijk stadionverbod op te leggen aan supporters. Dit wordt civiele uitsluiting genoemd omdat het om de bevoegdheid van een private partij gaat. Naast dit landelijke stadionverbod heeft ook een voetbalclub de mogelijkheid een supporter te laten weten dat deze niet langer welkom is bij thuis- en uitwedstrijden van de club. Dit staat ook wel bekend als een lokaal stadionverbod. 

Instrumenten OM

De mogelijkheid tot het opleggen van een (lokaal) stadionverbod bestaat ook voor het OM. Daarnaast kan het OM een meldplicht opleggen aan hooligans. De supporter moet zich dan tijdens wedstrijden van de club melden bij de politie. Tot slot heeft ook het OM de mogelijkheid om informatie over een supporter aan de KNVB te geven, die dan kan overgaan tot een landelijk stadionverbod. 

Instrumenten burgemeesters

Burgemeesters hebben ook verschillende mogelijkheden om voetbalgerelateerde overlast terug te dringen. Zo kunnen zij een gebiedsverbod, een groepsverbod of een meldplicht opleggen op grond van artikel 172a Gemeentewet (het betreft hier een bepaling uit de hiervoor genoemde Voetbalwet, ook wel bekend als de Wet MBVEO). Ook bestaat voor burgemeesters de mogelijkheid een gebiedsverbod op te leggen op grond van de APV, en soms op basis van artikel 172 lid 3 of artikel 175 Gemeentewet. 

De last onder dwangsom 

Een relatief weinig gebruikt, maar wel interessant instrument is de last onder dwangsom. Met een last onder dwangsom kunnen burgemeesters ook gewenst gedrag afdwingen.  

De last onder dwangsom heeft een herstellend karakter. Dat betekent dat het instrument een overtreding geheel of gedeeltelijk ongedaan wil maken of beëindigen. Een last onder dwangsom kan ook gericht zijn op het voorkomen van herhaling van een overtreding, of op het wegnemen of beperken van de gevolgen van de overtreding. Met andere woorden, een last onder dwangsom heeft als doel het ongedaan maken van een overtreding of het voorkomen van verdere overtreding(en).  

Bij een last onder dwangsom wordt specifiek omschreven wenselijk gedrag of handelen afgedwongen. Als niet wordt voldaan aan de verplichting die iemand is opgelegd (de last), verbeurt die persoon een geldbedrag (de dwangsom). Die verplichting kan bestaan uit een doen of een nalaten. Bij voetbalsupporters kan een last onder dwangsom bijvoorbeeld bestaan uit een gebod om geen specifiek genoemde nieuwe strafbare feiten te plegen, zoals een verbod tot samenscholing of provocatie.  

Wat gebeurde in Deventer? 

De oplegging van een last onder dwangsom overkwam ook verschillende supporters van de voetbalclub Go Ahead Eagles in 2021. Het Algemeen Dagblad berichtte over deze zaak: ‘Burgemeester deelt torenhoge ‘boetes’ uit.’ Om echte boetes ging het hier eigenlijk niet.

De burgemeester van Deventer legde aan die supporters namelijk een last onder dwangsom op. Het ging om dwangsommen van €2.500 euro per overtreding tot een maximum van €10.000. De lasten hielden in het niet-deelnemen aan samenscholing, niet onnodig opdringen en niet door uitdagend gedrag dan wel door te vechten aanleiding geven tot ongeregeldheden.  

Effectief leek het wel. De kop boven het krantenartikel luidde namelijk: ‘Geen zin om thuis te vertellen dat ik 2.500 euro armer ben’. De supporters waren het dan ook niet eens met deze last onder dwangsom en stelden bezwaar en beroep in. De bestuursrechter moest zich vervolgens onder meer buigen over de vraag of het opleggen van een last onder dwangsom mogelijk is indien strafrechtelijke vervolging ook openstaat voor deze overtredingen.  

Deventer Young Boys 

In deze zaken gaat het om supporters die deel uitmaken van een overlastgevende supportersgroep gelieerd aan Go Ahead Eagles: de jeugdgroep Deventer Young Boys. Er is veel angst voor deze groep en volgens jongerenwerkers staat deze groep bekend als een ‘vechtgroep’. De Young Boys veroorzaken stelselmatig overlast rondom wedstrijden van Go Ahead Eagles op publiek toegankelijke plaatsen en de leden willen doorgroeien als voetbalhooligan.

Op een na hebben alle supporters van deze groep meerdere antecedenten op het gebied van openlijke geweldpleging en zware mishandeling. Op een na hebben ook alle supporters een of meerdere stadionverboden opgelegd gekregen. Een deel van de supporters wordt aangemerkt als ‘supporter ROOD’.

In deze doelgroep gaat het om personen die vallen onder de Persoons Gerichte Aanpak Voetbal. Het uitgangspunt voor deze categorie is aanpakken, waarbij de inzet gericht is op het ontmoedigen van de ontwikkeling naar extreme hooligan en het terugbrengen naar de categorie oranje of groen.  

Waarom de last onder dwangsom?  

De concrete aanleiding tot oplegging van de last onder dwangsom was een confrontatie tussen de supporters van Go Ahead Eagles en PEC Zwolle tijdens het jaarlijkse voetbaltoernooi van Go Ahead Eagles. Dit toernooi werd goed bezocht door diverse supporters, waaronder de harde kern van Go Ahead Eagles.

Aan het einde van de middag kwam het bericht dat de harde kern van PEC Zwolle in de buurt was voor een confrontatie. Het betrof hier een verrassingsaanval, omdat vooraf niet was aangegeven dat ze zouden komen. De politie wist de confrontatie tussen beide clubs te voorkomen.

De leiders van de harde kernen van de beide clubs hadden ondertussen al contact gehad en afgesproken elkaar op de Raalterweg in Deventer te ontmoeten. Daar zijn zij met elkaar in gevecht gegaan waarbij de leider van de harde kern van Go Ahead Eagles gelijk knock-out werd geslagen. “Hij gaat dood, hij gaat dood”, schreeuwt iemand terwijl een omstander eerste hulp lijkt te verlenen. Van deze confrontatie zijn foto’s en filmpjes gemaakt door de harde kern van PEC Zwolle die op social media en hooligansites zijn geplaatst. De leden zijn duidelijk in beeld. Onder het filmpje staat: ‘21.08.2021 Holland. Zwolle attacked Go Ahead Eagles. Win Zwolle’. 

Het oordeel van de rechtbank 

De rechter moet zich buigen over de vraag hoe de oplegging van een last onder dwangsom zich verhoudt tot de mogelijkheid om iemand voor diezelfde gedragingen strafrechtelijk te vervolgen. Het gaat hier bovendien om supporters aan wie in enkele gevallen ook een stadionverbod is opgelegd en die dus al civielrechtelijk gesanctioneerd zijn. Gaat het niet om te veel sancties in één keer? 

De rechter oordeelt dat bij het opleggen van een last onder dwangsom in een situatie waarin het ook mogelijk is om iemand strafrechtelijk te vervolgen, de burgemeester de mogelijkheid heeft om eigen keuzes te maken. Bij een last onder dwangsom gaat het namelijk niet om bestraffing, maar om het voorkomen van nieuwe overtredingen. 

Verder vindt de rechtbank dat met strafrechtelijke sanctionering in sommige omstandigheden onvoldoende kan worden voorkomen dat er weer nieuwe overtredingen zullen plaatsvinden. De rechter hoopt dat deze last onder dwangsom een zodanige financiële prikkel oplevert dat herhaling van de overtreding wordt voorkomen. De burgemeester heeft volgens de rechtbank dan ook terecht overwogen dat met een strafrechtelijke sanctionering onvoldoende wordt voorkomen dat weer nieuwe overtredingen zullen plaatsvinden.  

Dat het volgens de supporters veel meer voor de hand ligt om strafrechtelijk te handhaven en dat de waarborgen die het strafproces biedt van toepassing zijn, maakt dit niet anders. De last onder dwangsom is immers een herstelsanctie en geen punitieve sanctie. Als de supporter niet opnieuw een overtreding begaat, verbeurt hij ook geen dwangsom.  

Wat leren we van deze zaak? 

Bij het bestrijden van hooliganisme zijn er verscheidene maatregelen die kunnen worden opgelegd door verschillende actoren. Zo kan gekozen worden voor een civiele maatregel, een bestuursrechtelijke sanctie of een strafrechtelijke vervolging.  

Door deze verscheidene maatregelen kunnen verschillende instanties optreden. Daarnaast maakt deze rijk gevulde instrumentenkoffer het mogelijk maatwerk te leveren en de meest effectieve maatregel te kiezen om het doel in een specifieke situatie te bereiken. Een goed voorbeeld daarvan zien we terug in de rechtszaken over de last onder dwangsom opgelegd aan de Deventer Young Boys.  

Instrumenten inzetten tegen relschoppers

Tegelijkertijd kan de verscheidenheid aan instrumenten die ingezet kunnen worden, het onoverzichtelijk maken wie moet handelen en wie gaat handelen in een specifiek dossier. Daarnaast kan de grote keuze tussen verschillende maatregelen het lastig maken om te kiezen welke maatregel op te leggen in een concrete situatie.  

Hoewel het strafrecht preventie als een van de hoofddoelen kent, is in deze zaak gekozen voor een bestuurlijke sanctie in de vorm van een last onder dwangsom met als doel verdere overtredingen te voorkomen. De afweging van de burgemeester was dat de financiële dreiging van een dwangsom een effectievere prikkel is in deze zaken dan een strafrechtelijke sanctie volgend op een strafrechtelijke vervolging en veroordeling. De rechter stelt de burgemeester in het gelijk. De rechter bevestigt dat de burgemeester de vrijheid heeft zelf een keuze te maken of hij ingrijpt en welke instrumenten hij daarbij inzet.