De Wet openbare manifestaties (Wom) beschermt het recht op vrijheid van meningsuiting tijdens openbare bijeenkomsten. De wet stelt ook dat dit recht in bepaalde situaties beperkt kan worden.

Zo kan een burgemeester tijdens een manifestatie de organisatie beperkingen opleggen of – in een uiterst geval – de opdracht geven de manifestatie per direct te beëindigen (artikel 6 en 7 Wom).

Doel

Het beschermen van de openbare orde, veiligheid, volksgezondheid of het voorkomen van wanordelijkheden.

Rol gemeente

De burgemeester speelt een belangrijke rol bij het waarborgen van de veiligheid en orde tijdens openbare manifestaties. Hij heeft de bevoegdheid om beperkingen op te leggen of een manifestatie te verbieden, wanneer dit noodzakelijk is voor de handhaving van de openbare orde, veiligheid of volksgezondheid. De opgelegde beperkingen moeten wel duidelijk en gerechtvaardigd zijn. Het is vervolgens aan de politie om het besluit van de burgemeester uit te voeren.

Werkwijze

Beperkingen die de burgemeester op kan leggen zijn bijvoorbeeld het veranderen van een route, het bepalen van een maximum aantal deelnemers of bepaalde locaties verbieden voor een betoging of demonstratie.

Bij een manifestatie op een openbare plaats kan de burgemeester uitsluitend beperkend optreden als dat noodzakelijk is:

• Ter bescherming van de gezondheid
• In het belang van het verkeer
• Ter bestrijding of voorkoming van wanordelijkheden.

Bij dit laatste criterium gaat het uitsluitend om wanordelijkheden door de manifestanten zelf. Als de manifestanten zelf vreedzaam zijn en anderen, bijvoorbeeld vijandig publiek, wanordelijkheden (dreigen te) begaan, dan dient de burgemeester juist politie in te zetten om de vreedzame manifestanten te beschermen.

Voor het beëindigen van een manifestatie gelden volgens de Wom de volgende criteria:

• De manifestatie vormt een directe bedreiging voor de openbare orde, zoals bij het dreigen met geweld of het uitlokken van rellen.
• De manifestatie veroorzaakt ernstige verstoringen van het normale verkeer, de infrastructuur of de economische activiteit in het gebied.
• Er bestaat een reëel gevaar voor de veiligheid van de deelnemers aan de manifestatie of het publiek.
• Er is sprake van een significante verstoring van de openbare gezondheid, zoals bij het niet naleven van maatregelen omtrent volksgezondheid, bijvoorbeeld tijdens een pandemie.

De burgemeester moet altijd zorgvuldig afwegen of het beëindigen van een manifestatie noodzakelijk is in het belang van de openbare orde en veiligheid. Het recht op vrijheid van meningsuiting en betoging moet daarbij in acht genomen worden.

Beëindiging van de manifestatie is een ultimum remedium en is uitsluitend toegestaan indien minder vergaand beperkend optreden onvoldoende soelaas biedt.

Demonstranten die handelen in strijd met een voorschrift, beperking, aanwijzing of beëindigingsopdracht van de burgemeester begaan een overtreding, op grond van artikel 11 Wom. Deze overtreding kan worden bestraft met hechtenis van ten hoogste twee maanden of een geldboete.

Meer informatie

• Wet openbare manifestaties
• Toelichting Wet openbare manifestaties (Burgemeesters.nl)
• Handreiking openbare manifestaties, deze handreiking is opgesteld door de Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG).
• Handelingsperspectief openbare orde en veiligheid en demonstraties – Dit handboek is opgesteld door de NCTV, gemeente Utrecht, gemeente Amsterdam, gemeente Rotterdam, het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties, de politie en het Openbaar Ministerie.
• Handboek Demonstreren ‘Bijkans Heilig’ – Dit handboek is opgesteld in nauwe samenwerking tussen diverse NGO’s, de OVSE, de Nationale Politie, het Openbaar Ministerie en de gemeente Amsterdam.
• Demonstreren, een schurend grondrecht? – Onderzoek van De Nationale Ombudsman.