Interventie

Uitvaardigen noodbevel

Concretisering

Fysieke bijeenkomst

Verstoring

De burgemeester heeft de mogelijkheid om een noodbevel (artikel 175 Gemeentewet) uit te vaardigen.

Deze bevoegdheid kan worden gebruikt wanneer er sprake is van ‘ernstige wanordelijkheden’ (dan wel de ernstige vrees voor het ontstaan daarvan) en er onmiddellijk ingegrepen moet worden.

Doel

Het doel van een noodbevel is om snel en effectief op te kunnen treden bij een noodsituatie. Het geeft de burgemeester de bevoegdheid om maatregelen te nemen die noodzakelijk zijn om de dreiging af te wenden en de orde te herstellen. Het noodbevel kan bijvoorbeeld worden ingezet bij oproer, wanordelijkheden, natuurrampen of terroristische dreigingen.

Het noodbevel wordt ingezet om een noodsituatie te beëindigen óf om deze te voorkomen. Een noodbevel kan dus ook worden uitgevaardigd bij een vermoeden dat er iets te gebeuren staat.

Rol gemeente

De gemeente (burgemeester) speelt een cruciale rol bij de inzet van een noodbevel. Bij het uitvaardigen van een noodbevel moet de burgemeester zorgvuldig afwegen of het verantwoord en noodzakelijk is om deze maatregel in te zetten. Het noodbevel moet altijd proportioneel en subsidiair zijn en mag alleen worden ingezet als andere maatregelen niet afdoende zijn om de noodsituatie te beheersen.

De gemeente heeft ook de verantwoordelijkheid om de uitvoering en handhaving van het noodbevel te coördineren en te monitoren. Zij kan hiervoor een beroep doen op hulpdiensten, zoals de politie, brandweer en ambulancedienst.

Werkwijze

De wet geeft aan dat voor de inzet van een noodbevel er sprake dient te zijn van ‘ernstige wanordelijkheden’ (oproerige beweging of andere ernstige wanordelijkheden) of een ‘ramp’, dan wel de ernstige vrees voor het ontstaan daarvan.

Bij ‘ernstige wanordelijkheden’ kan worden gedacht aan grootschalige onlusten en rellen waarbij een groot aantal personen over de schreef gaat, zoals bij Project X in Haren of onrechtmatige blokkadeacties, gewelddadige demonstraties, voetbalrellen en buurtoproer.

De werkwijze van een noodbevel op grond van artikel 175 van de Gemeentewet is als volgt:

De burgemeester kan besluiten om een noodbevel af te geven als er sprake is van een acute noodsituatie. Dit besluit moet direct worden gecommuniceerd aan de betrokkenen en aan de relevante instanties, zoals de politie.
Het noodbevel kan diverse maatregelen bevatten, zoals het verbieden van samenscholing, het sluiten van gebouwen of straten, of het instellen van een noodtoestand.
Het noodbevel heeft directe werking en moet door de betrokkenen worden opgevolgd. Het niet opvolgen van een noodbevel kan strafrechtelijke gevolgen hebben.
Het noodbevel kan worden ingetrokken zodra de noodsituatie is opgelost en de veiligheid is hersteld.

In plaats van een noodbevel kan de burgemeester er ook voor kiezen om noodverordening (artikel 176 Gemeentewet) in te zetten. Het verschil tussen de twee is dat een noodbevel zich richt op één of meer specifieke personen en specifieke plaatsen. Een bepaalde groep mag dan niet op een bepaalde plek komen.

Een noodverordening wordt gebruikt om algemeen bindende voorschriften op te leggen aan een onbepaald aantal personen. Met een noodverordening mag niemand op die plek komen.

Meer informatie

Dossier Noodbevoegdheden, Nederlands Genootschap van Burgemeesters
Naar handhaafbare noodbevelen en noodverordeningen, Een analyse van het gemeentelijke noodrecht
Uitvaardigen noodverordening

Juridische factsheet

In situaties waarin er sprake is van onrustige protesten, ernstige verstoringen van de openbare orde, rampen of ernstige dreiging hiervan, heeft de burgemeester de bevoegdheid om alle bevelen te geven die hij noodzakelijk acht om de openbare orde te handhaven of gevaar te beperken. In deze gevallen kan er afgeweken worden van voorschriften die niet in de Grondwet zijn vastgelegd.

Grondslag

Art. 175 lid 1 Gemw [Noodbevelen]

Omschrijving

In geval van oproerige beweging, van andere ernstige wanordelijkheden of van rampen, dan wel van ernstige vrees voor het ontstaan daarvan, is de burgemeester bevoegd alle bevelen te geven die hij ter handhaving van de openbare orde of ter beperking van gevaar nodig acht. Daarbij kan van andere dan bij de Grondwet gestelde voorschriften worden afgeweken.

Ingangsvoorwaarden

Sprake zijn van ernstige wanordelijkheden (bv. Oproerige beweging)
Sprake zijn van een ramp of een vrees daarvoor.
Op grote schaal zullen misdrijven gepleegd worden, aantonen dat dit realistisch wordt geacht.
Vrees moet geobjectiveerd worden met inschattingen van politie of eerdere vergelijkbare situaties.
Gericht zijn op een of meer personen (concreet)

Voorbeeld cases

Rustig in Haren: Project X-reünie in de kiem gesmoord

Het beoogde ‘reüniefeestje’ van het beruchte Project X in het Groningse Haren is op 21-09-16 niet van de grond gekomen. Een uitgevaardigd noodbevel door de burgemeester moest herhaling van de grootschalige rellen vier jaar daarvoor voorkomen. Het dorp zat op slot en aan de toegangswegen stonden agenten. Een woordvoerder van de politie vertelde dat: “wie niets te zoeken had in Haren werd weggestuurd”.

Bij verschillende toegangswegen richting het Groningse dorp werden mensen tegengehouden en gevraagd wat zij kwamen doen in Haren. Als ze geen goede reden konden geven, worden ze weer teruggestuurd. De politie hield verder zichtbaar en onzichtbaar toezicht in dorp. Daarnaast gold een samenscholingsverbod.